Beste aanwezigen, beste Johan en Gökhan,
Wie in 2014 dacht dat de overzichtstentoonstelling Pantha Rhei in de Tiendschuur in Tegelen wellicht de laatste tentoonstelling van Johan zou zijn komt gelukkig bedrogen uit. Hij blijft actief. De productiedrang en de creativiteit kruipen waar het niet gaan kan. Zie hier om ons heen het resultaat, al weer nieuw werk en dan nu ook in samenwerking met Gökhan.
Toen ik in 1984 de keramiekwereld ontdekte en begon met verzamelen was Johan al een gevestigde naam in de rij van de hedendaagse topkeramisten, zoals Jan der Vaart, Hans de Jong, Kees van Renssen, Johnny Rolf, Jan de Rooden en Lies Cosijn, die te zien waren in musea en de top-galeriën van dat moment.
Ikzelf verzamel Nederlandse keramisten in de tijd zodat ik hun ontwikkeling kan zien, liefst vanaf hun begin vanaf hun opleiding. Daarom vind ik het ook leuk dat ik een wandkleed van Johan in mijn bezit heb, want Johan is als textielontwerper begonnen. Tot in de 70’er jaren was hij op dit terrein ook docent en zelfs begin 2000 heeft hij nog ontwerpen gemaakt voor het Textielmuseum in Tilburg.
In de Tiendschuur waren in zijn overzichtstentoonstelling ook nog glasobjecten te zien , die hij omstreeks 1995 in Leerdam gemaakt had.
Rond 1960 ontdekte Johan de keramiek als medium en vanaf dat moment heeft hij vooral daarin zijn ziel en zaligheid gelegd tot op de dag van vandaag.
Hij is begonnen met het draaien van potten, vazen en schalen, zoals iedereen dat in die tijd deed, maar dat werk is op geen enkele wijze te vergelijken met het werk dat hij nu maakt. Toch ging het in die tijd ook al bijvoorbeeld bij een dekselpot niet om de pot maar om de vorm van deksel en om de glazuren. Veel keramisten specialiseren zich in een bepaalde techniek of materiaal, maar Johan is een vormgever. De klei is slechts een middel om zijn doel te bereiken. Johan is een echte allrounder, die alle beschikbare technieken gebruikt voor zijn vormgeving van draaien, gieten en opbouwen en juist ook combinaties hiervan, waarbij hij vaak de randen opzoekt van de plasticiteit van het materiaal, of het nu aardewerk, steengoed of porselein is.
Dat Johan als textiele keramist te boek staat, is niet zo verwonderlijk, omdat hij ook als eerste begon om de plasticiteit van het materiaal te benutten door deze in dunne lappen uit te rollen en te vouwen of in dunne tot zeer smalle en dunne stroken te weven en te walsen om het te verwerken in een object, hetgeen hij tot op de dag van vandaag nog steeds doen. De ontwikkelingen in de keramische materialen en ovens bieden daar trouwens ook steeds meer mogelijkheden voor, die hij met beide handen aangrijpt.
Mijn eerste kom van Johan uit 1986 was ook uit een dunne lap steengoed klei gevormd en gedecoreerd met rulle engobes in pasteltinten in golven opgebracht. De engobes voelden aan alsof de kom van crêpepapier gemaakt was en de kom woog ook niks. Een paar jaar later kocht ik een grote ovale kom op een smalle gedraaide voet met diezelfde engobes. Toen ik deze kom een paar dagen geleden nog weer in mijn hand hield en met mijn vingers over de huid streelde, begon de pot direct te zingen door de mooie spanning van de pot. Dat is dan een cadeautje wat je er gratis bij krijgt en waar ik ter plekke kippevel van krijg, zo mooi.
In Nederland heeft Johan velen geïnspireerd door zijn materiaalgebruik maar zeker ook door zijn docentschappen in de keramieksector, maar ik ken niemand die zoveel spontaniteit en frivoliteit in zijn werk kan leggen zoals Johan dat doet. De vermaarde verzamelaar Jacob van Achterbergh zou hem ook aangeduid hebben als die kwikzilverjongen. Als ik aan kwik denk, dan denk ik aan een giftige stof. Welnu, Johan is iemand met een duidelijke mening en zegt dat ook, maar of Van Achterbergh daarop doelde denk ik niet. Kwikzilver is naast de aantrekkelijke kleur en de glans voor velen vooral ongrijpbaar, want als je het op wilt pakken valt het in bolletjes uiteen. Die spontaniteit en frivoliteit van Johan, die alle kanten op spat, leidde bij Carla Koch tot de uitspraak: ‘Als ik een tentoonstelling van Johan heb, dan ga ik altijd naar hem toe , want dan kan ik kiezen en dan weet ik wat ik krijg, want hij maakt soms van die gekke dingen.
Toen ik gevraagd werd om de tentoonstelling te openen heb ik ook even aan de woorden van Carla gedacht om naar Breda af te reizen om te weten wat mij te wachten stond, maar ik ben niet gegaan en ik heb me vandaag weer verrassend blij laten maken. Ik zie het werk van Johan nu al ruim dertig jaar, maar telkens zie ik weer verrassende vormen met spannende en huid- en kleurdecoraties en combinaties. Het houdt nooit op.
Naast het opbouwen van vrije vormen heeft Johan ook heel veel met gietvormen gewerkt. Gietvormen uit zijn Deense en vooral Duitse industriële periode komen regelmatig terug in nieuwe vrije vormen met tal van zeer uiteenlopende decoraties met sjablones en transfers, engobes en glazuren.
Dat Johan in de loop der tijd heel veel gietmallen en drukvormen gebruikt heeft met zeer uiteenlopende oppervlaktestructuren kunnen we vandaag weer zien aan de hand van de containervormen, die Gökhan hiermee heeft samengesteld.
Ik heb werk van Gökhan voor het eerst gezien in 1999 bij de expositie Keranova II, die door Mieke Spruijt georganiseerd werd om nieuwe talenten een podium te geven. Gökhan werd toen geselecteerd met kubusvormige dozen met een abstract reliëf aan vlakken en met een glazen deksel. Dat was redelijk ingetogen werk qua vormgeving en kleur ten opzichte van het meer barokke werk wat ik jaren later gezien heb, wat bestond uit assemblages van zowel geometrische elementen als ook figuratieve elementen en voor een deel gegoten en voor een deel handgevormd. Al googelend zag ik dat hij nog recent steengoedkommen gemaakt had, die versierd waren met zwierige krullen van wit porselein met een ribbelige golfstructuur. De impressie was barok, maar het kleurgebruik was ingetogen. Dit laatste geld zeker ook weer voor het kleurgebruik bij de containervormen, die nu hier te zien zijn. Op de uitnodiging voor deze tentoonstelling stond een compositie van circa tien van zijn containers als ware het een stadsgezicht. Op de zuidas van Amsterdam zouden zij als gebouw niet mis staan. We zullen moeten afwachten …
Ik dank Johan en Gökhan voor de prachtige stukken en ik hoop dat ook alle aanwezigen mijn enthousiasme zullen delen. Bedankt voor uw aandacht. Frits van der Zweep
